Hiệu ứng Telomere: Bí thuật giúp bạn trông trẻ hơn so với tuổi thật!

Cậu đã bao giờ tự hỏi là tại sao có những người trông trẻ hơn, khỏe hơn so với tuổi thật của họ chưa? Hay là làm thế nào để có thể sống lâu hơn và ít bệnh tật hơn?

Và hiệu ứng TELOMERE mà tớ muốn nói đến trong bài viết này, sẽ giúp cậu tìm ra đáp án cho câu trả lời đó. Hiệu ứng này được phân tích chi tiết trong quyển sách “The Telomere Effect” xuất bản năm 2017 bởi 2 tác giả nổi tiếng gồm:

• Tiến sĩ Elizabeth Blackburn, người đã đạt giải Nobel về Sinh lý học và Y Khoa năm 2009 nhờ khám phá về telomere – một phần quan trọng trong tế bào quyết định tuổi thọ của con người. Bà hiện là chủ tịch viện S và là giáo sư danh dự tại Đại học California, San Francisco.
• Tiến sĩ Elissa Epel, là nhà tâm lý học sức khỏe hàng đầu chuyên nghiên cứu về căng thẳng, lão hóa và béo phì. Bà hiện đang giảng dạy tại Đại học California, San Francisco và là thành viên của Viện Hàn lâm Y học Quốc gia.

Với tớ, quyển sách này là một cuộc cách mạnh tiêu biểu về quá trình lão hóa, nó giải thích nền tảng gốc rễ cho nhiều phương pháp trẻ hóa hiện nay. Quyển sách mang đến một góc nhìn đột phá, giải thích lý do vì sao có những người trông trẻ hơn tuổi, từ đó giúp cậu hiểu hơn về tế bào lão hóa và tìm ra cách giữ cho cơ thể mình luôn tươi trẻ.

,,,,AI CŨNG MUỐN ĐƯỢC SỐNG LÂU, SỐNG TRẺ

Con người là sinh vật duy nhất trên Trái Đất sở hữu trí tuệ bậc cao và khát vọng chinh phục không ngừng, chúng ta luôn ấp ủ giấc mơ trường sinh bất lão. Hàng trăm triệu năm lịch sử tiến hóa là hành trình con người miệt mài kiếm tìm lời giải cho bài toán tuổi thọ. Liệu giấc mơ ấy thật sự quá xa vời?

Có lẽ, câu trả lời đang nằm ẩn sâu trong những tế bào telomere bé nhỏ –  nơi nắm giữ bí mật của sự sống và lão hóa trong cơ thể cậu.

I. TELOMERE LÀ GÌ? TẠI SAO CHÚNG LẠI QUAN TRỌNG? 

Telomere là các đoạn DNA lặp lại nằm ở hai đầu nhiễm sắc thể. Chúng có vai trò bảo vệ cấu trúc di truyền của nhiễm sắc thể khỏi sự hư hỏng trong quá trình sao chép DNA.

Mỗi khi tế bào phân chia, một phần nhỏ của telomere bị mất đi, làm cho chúng ngắn dần theo thời gian. Telomere quan trọng vì chúng giúp duy trì sự ổn định của bộ gen và ngăn chặn sự mất thông tin di truyền trong quá trình phân chia tế bào.

• Khi mà telomere trở nên quá ngắn, tế bào không thể phân chia thêm được nữa, và điều này có thể dẫn đến tình trạng lão hóa của tế bào hoặc là gây ra cái chết tế bào.
• Sự ngắn lại của telomere được xem là một dấu hiệu của quá trình lão hóa và có liên quan đến nhiều bệnh tật, bao gồm ung thư và các bệnh liên quan đến tuổi già.

Để dễ hiểu hơn, cậu hãy tưởng tượng cơ thể mình như một bộ máy. Mỗi tế bào là một bánh răng. Để máy chạy trơn tru, thì các bánh răng cần được bảo trì và thay mới thường xuyên.

NHƯNG có những bánh răng không thể thay mới vô hạn được, đó là các tế bào đã già cỗi. Khi tế bào này ngừng hoạt động, chúng phát ra tín hiệu viêm, ảnh hưởng đến các tế bào khỏe mạnh khác, làm cơ thể dần dần suy yếu, già đi.

...VAI TRÒ CỦA TELOMERE TRONG QUÁ TRÌNH NÀY LÀ GÌ?

Nếu coi mỗi nhiễm sắc thể trong tế bào của chúng ta giống như sợi dây giày, thì telomere là phần đầu nhựa cứng cứng ở hai đầu sợi dây ấy. Phần đầu nhựa này giúp bảo vệ sợi dây không bị sờn.

Telomere cũng vậy, nó bảo vệ nhiễm sắc thể mỗi khi tế bào phân chia. Nhưng mỗi lần phân chia, phần đầu nhựa telomere này lại bị mòn đi một chút.

Cứ như vậy, đến một lúc nào đó, telomere ngắn đến mức không còn bảo vệ được nhiễm sắc thể nữa. Lúc này, các tế bào gốc – những “nhà máy sản xuất” tế bào mới khỏe mạnh – cũng bị ảnh hưởng và hoạt động kém hiệu quả.

Kết quả là cơ thể chúng ta không còn sản sinh đủ tế bào mới để thay thế những tế bào cũ bị hư hỏng, giống như việc cậu không thể thay sợi dây giày mới khi đầu nhựa bị mòn hết vậy. Vì thế, chúng ta sẽ lão hóa nhanh hơn, dễ bị bệnh hơn, và ngoại hình cũng bị ảnh hưởng. Ví dụ như tóc bạc sớm do telomere trong tế bào da đầu bị tia UV làm hư hại, da nhăn nheo, cơ thể suy yếu,…

…VẬY TELOMERE QUAN TRỌNG NHƯ THẾ NÀO TRONG VIỆC GIỮ CHO CƠ THỂ TRẺ TRUNG?

• Bảo vệ nhiễm sắc thể: Telomere bảo vệ nhiễm sắc thể khỏi bị hư hại trong quá trình phân chia, đảm bảo thông tin di truyền được sao chép chính xác và đầy đủ.
• Kéo dài tuổi thọ tế bào: Khi telomere còn dài, tế bào có thể phân chia nhiều lần hơn, tạo ra nhiều tế bào mới khỏe mạnh thay thế cho tế bào cũ. Giống như việc cậu có thể sao chép cuốn sách hướng dẫn nhiều lần mà không sợ bị mất trang hay rách nát.
• Ngăn ngừa lão hóa: Khi telomere quá ngắn, tế bào sẽ ngừng phân chia và “già đi”, không thể thực hiện chức năng của mình. Telomere dài hơn giúp làm chậm quá trình này, giúp cơ thể trẻ trung và khỏe mạnh hơn.

Nói cách khác, telomere giống như “đồng hồ sinh học” của tế bào vậy. Telomere càng dài, tế bào càng “trẻ” và cơ thể càng khỏe mạnh, ít bệnh tật. Ngược lại, telomere ngắn đồng nghĩa với việc tế bào nhanh già, cơ thể lão hóa nhanh chóng và dễ mắc bệnh.

…May mắn thay, cơ thể chúng ta có một “bí mật vũ khí” để bảo vệ telomere, đó chính là enzyme telomerase.

Telomerase là một enzyme đặc biệt có khả năng “sửa chữa” telomere, những “chiếc mũ bảo hiểm” bảo vệ nhiễm sắc thể. Nó hoạt động như một “nhà thầu xây dựng”, bổ sung thêm các đoạn DNA bị mất đi trong quá trình phân chia tế bào, giúp telomere dài ra và duy trì sự ổn định của nhiễm sắc thể.

Điều thú vị là telomerase không chỉ làm chậm sự rút ngắn của telomere mà trong một số trường hợp, nó còn có thể ngăn ngừa hoặc thậm chí là đảo ngược quá trình này. Để làm được điều này, telomerase cần sự hỗ trợ của các protein và RNA. Chúng đóng vai trò như “bản thiết kế” và “công cụ” giúp telomerase xây dựng lại đúng trình tự DNA cho telomere.

Tuy nhiên, có một hạn chế là dù cơ thể chúng ta có khả năng sản xuất telomerase, nhưng lượng enzyme này không nhiều và sẽ giảm dần theo tuổi tác. Chính vì vậy, các nhà khoa học đang nỗ lực nghiên cứu các phương pháp để tăng cường hoạt động của telomerase một cách an toàn và hiệu quả. Mục tiêu là kéo dài tuổi thọ tế bào, làm chậm quá trình lão hóa và phòng ngừa các bệnh liên quan đến tuổi tác. Cần lưu ý rằng telomerase cũng là “con dao hai lưỡi”, hoạt động quá mức của telomerase có thể dẫn đến sự tăng sinh tế bào không kiểm soát, tạo điều kiện cho ung thư phát triển.

Do đó, việc sử dụng các sản phẩm bổ sung telomerase cần được cân nhắc kỹ lưỡng và tuân thủ theo hướng dẫn của chuyên gia y tế. Ngoài ra, chúng ta cũng cần chủ động bảo vệ telomere bằng cách áp dụng lối sống lành mạnh, tránh stress kéo dài, bởi vì những yếu tố này có thể đẩy nhanh quá trình rút ngắn telomere.

II. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TELOMERE

1. Căng thẳng

Căng thẳng không chỉ gây hại cho tâm lý mà còn làm tổn thương cơ thể của cậu nữa. Cậu đã bao giờ gặp phải tình trạng trước một cuộc thi, hay buổi thuyết trình quan trọng, cậu cảm thấy hồi hộp, tim đập thình thịch, thình thịch chưa?

Khi cậu đối mặt với những tình huống căng thẳng, cơ thể sẽ phản ứng như thể đang gặp nguy hiểm. Nó kích hoạt chế độ “chiến đấu hoặc bỏ chạy”, giải phóng hormone căng thẳng như cortisol và adrenaline. Những hormone này làm tăng nhịp tim, huyết áp, khiến cậu cảm thấy tim đập nhanh, thở gấp. Đồng thời, hệ thần kinh phế vị – giống như “công tắc bình tĩnh” của cơ thể – bị rối loạn, khiến cậu khó thở hơn.

Nếu tình trạng này lặp đi lặp lại nhiều lần, telomere của cậu sẽ bị rút ngắn dần.

Tuy nhiên, không phải mọi loại căng thẳng đều có hại. Căng thẳng và telomere có mối quan hệ giống như uống rượu vậy. Một ly rượu vang thỉnh thoảng có thể tốt cho sức khỏe, tương tự như một chút căng thẳng giúp cơ thể rèn luyện khả năng thích nghi (hormesis). Thậm chí, những giai đoạn căng thẳng cao độ nhưng ngắn hạn, ví dụ như áp lực công việc trong một tháng, cũng không gây ảnh hưởng quá lớn đến telomere.

Vấn đề nằm ở căng thẳng mãn tính, kéo dài dai dẳng qua nhiều năm. Giống như việc uống quá nhiều rượu mỗi ngày sẽ gây hại cho sức khỏe, căng thẳng kéo dài liên tục sẽ làm telomere bị rút ngắn đáng kể, đẩy nhanh quá trình lão hóa và tăng nguy cơ mắc bệnh.

Một ví dụ điển hình là những người chăm sóc người thân mắc bệnh mãn tính. Họ phải đối mặt với áp lực tinh thần và thể chất kéo dài, thiếu ngủ, lịch trình sinh hoạt thất thường, … Tất cả những yếu tố này tạo thành một “cơn bão hoàn hảo” khiến telomere của họ bị rút ngắn sớm hơn so với người bình thường.

2. Stress ‘tốt’ và ‘xấu’

Một trong những yếu tố dễ ảnh hưởng đến TELOMERE là Stress. Nhưng cậu biết không? Stress cũng có stress tốt và stress xấu. Phân biệt được 2 loại stress này sẽ giúp cậu bảo bảo vệ telomere và sức khỏe tốt hơn.

Nhà tâm lý học Wendy Mendes đã dành nhiều thập kỷ nghiên cứu về chủ đề này. Nghiên cứu của bà chỉ ra rằng cơ thể chúng ta phản ứng rất khác biệt với hai loại stress này.

Hãy tưởng tượng cậu đang tham gia một cuộc thi thuyết trình. Tim cậu đập nhanh, hơi thở gấp gáp, nhưng cậu cảm thấy phấn khích và tràn đầy năng lượng. Đây là stress “tốt”. Cơ thể cậu đang huy động mọi nguồn lực để giúp bạn thể hiện tốt nhất. Nhịp tim tăng lên giúp bơm máu giàu oxy đến các cơ quan, bao gồm cả não bộ, giúp cậu tập trung và phản ứng nhanh nhạy hơn. Loại stress này không những không gây hại mà còn giúp cậu vượt qua thử thách, rèn luyện sự dẻo dai và thậm chí còn bảo vệ telomere của cậu.

Ngược lại, stress “xấu” xuất hiện khi cậu cảm thấy bị đe dọa, bất lực, hoặc mất kiểm soát. Ví dụ như khi cậu bị kẹt xe, lo lắng về deadline, hay đối mặt với xung đột trong mối quan hệ. Lúc này, cơ thể cậu cũng giải phóng hormone căng thẳng, nhưng kèm theo đó là cảm giác tiêu cực, lo lắng, sợ hãi. Stress “xấu” kéo dài sẽ bào mòn sức khỏe, gây ra các vấn đề về tâm lý và thể chất, đồng thời đẩy nhanh quá trình rút ngắn telomere.

….VẬY LÀM SAO ĐỂ BIẾN STRESS THÀNH ĐỒNG MINH CHO SỨC KHỎE. => Bí quyết nằm ở cách CẬU nhìn nhận và đối mặt với stress.

Thay vì coi stress là mối đe dọa, hãy xem nó như một thử thách, một cơ hội để học hỏi và phát triển. Hãy tin tưởng vào khả năng của bản thân, tập trung vào những điều tích cực, và tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần thiết.

Khi cậu thay đổi cách nhìn về stress, cậu sẽ kiểm soát được phản ứng của cơ thể, biến stress “xấu” thành stress “tốt”, giúp cậu vượt qua khó khăn và sống khỏe mạnh hơn.

3. Cách suy nghĩ

Không chỉ lối sống, cách chúng ta suy nghĩ cũng ảnh hưởng đến tuổi thọ của các tế bào telomere.

Ai cũng có lúc lo lắng, bi quan, nhưng nếu những suy nghĩ tiêu cực này thường xuyên “ghé thăm”,chúng có thể gây hại cho telomere.

Ví dụ, những người có tính cách thù địch, hay nghi ngờ, thường dễ nổi nóng và thiếu tin tưởng người khác, họ có xu hướng tìm đến những thói quen xấu như ăn uống vô độ, hút thuốc, uống rượu để giải tỏa căng thẳng. Những thói quen này không chỉ gây hại cho sức khỏe mà còn làm rút ngắn telomere.

Một nghiên cứu năm 2013 trên tạp chí Biological Psychiatry đã cho thấy những công chức người Anh có chỉ số thù địch cao có telomere ngắn hơn. Điều thú vị là, mức telomerase của họ lại cao hơn, nhưng điều đó không có nghĩa là telomerase đang hoạt động hiệu quả. Giống như việc cậu có nhiều “thợ sửa chữa” nhưng họ lại không thể làm việc hiệu quả vì “công trường” quá hỗn loạn.

Tư duy bi quan khiến cậu luôn cảm thấy bị đe dọa, ngay cả trong những tình huống bình thường. Cơ thể cậu sẽ liên tục ở trong trạng thái căng thẳng, giải phóng hormone cortisol, dẫn đến telomere bị rút ngắn và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, lão hóa sớm.

4. Nghĩ lung tung, vẩn vơ

Nghe thật buồn cười, nhưng ngay cả việc cậu để cho tâm trí mình bay lung tung trên không trung cũng ảnh hưởng đến tuổi thọ và vẻ ngoài trẻ trung của cậu đó.

Khi tâm trí cậu không tập trung vào hiện tại, liên tục suy nghĩ vẩn vơ về những chuyện khác, cơ thể sẽ rơi vào trạng thái căng thẳng nhẹ. Tình trạng này kéo dài sẽ khiến telomere bị rút ngắn dần.

5. Lo âu, trầm cảm

Yếu tố này chắc tớ không cần giải thích quá nhiều, nghe cụm từ ấy đã thấy không thể nào mà bình yên được rồi. Lo âu hay trầm cảm không chỉ làm tổn hại đến telomere mà còn ảnh hưởng đến ty thể – “nhà máy năng lượng” trong cơ thể cậu, chúng kích hoạt các phản ứng viêm nhiễm trong cơ thể, khiến bệnh tật dễ dàng phát triển và tiến triển nhanh hơn.

Một ví dụ điển hình là sự lão hóa của tế bào não là do trầm cảm. Các nhà khoa học phát hiện ra mối liên hệ giữa trầm cảm và sự suy giảm thể tích não. Đặc biệt, tế bào ở vùng hippocampus – khu vực quan trọng trong việc hình thành trí nhớ – bị ảnh hưởng nặng nề nhất.

…..Vậy nguyên nhân nào gây ra lo âu và trầm cảm là? Thường thì đó là những biến cố lớn trong cuộc sống, gây ra cú sốc tâm lý và để lại “vết sẹo” trong tâm trí. Và những biến cố càng gần đây thì ảnh hưởng càng lớn.

Một nghiên cứu năm 2008 tại Hà Lan về trầm cảm và lo âu đã chỉ ra rằng những sự kiện lớn xảy ra trong vòng 5 năm gần nhất có tác động rõ rệt đến chiều dài telomere. Trong khi đó, những sự kiện xa hơn – hơn 5 năm – thì không ảnh hưởng nhiều, bởi vì telomere đã có thời gian để “phục hồi”.

II. LÀM SAO ĐỂ BẢO VỆ TELOMERE VÀ KHIẾN CƠ THỂ LUÔN TRẺ TRUNG?

1. Tập thể dục và nghỉ ngơi

Đây có lẽ là cách mà cậu được nghe nhiều nhất, nhưng tớ lại thấy ít người áp dụng thành công nhất. Có thể ngay khi đọc bài viết này, cậu sẽ đứng dậy vươn vai và nói rằng, mình sẽ tập thể dục và nghỉ ngơi đầy đủ. Nhưng chỉ được 24h….đầu, cậu lại bị guồng quay cuộc sống quấn đi, và bỏ quên điều tối giản này.

Vì vậy, tớ muốn để biện pháp này đầu tiên để nhắc nhở cậu về tầm quan trọng của việc tập thể dục và nghỉ ngơi đầy.

Cậu hãy tự nhắc nhở bộ não mình rằng, mỗi khi cậu tập luyện thể dục, đến phòng tập, nó không chỉ giúp cậu bảo vệ vóc dáng, mà còn đang bảo vệ tuổi thọ và sự trẻ trung của cậu nữa.

…NHƯNG, cậu phải tập thể dục đúng cách, nếu tập sai, nó cũng sẽ gây hại.

Một nghiên cứu tại Trung tâm Y khoa Đại học Stockland ở Hamburg, Đức đã so sánh hiệu quả của ba loại hình tập luyện khác nhau lên telomere. Kết quả cho thấy, bài tập cường độ cao ngắt quãng (HIIT) và bài tập aerobic vừa phải đều giúp kích thích hoạt động của telomerase. Trong khi đó, bài tập sức bền lại không cho thấy tác động rõ rệt.

Vậy tại sao tập luyện quá sức lại có hại?  Bởi vì khi cậu “vắt kiệt” sức lực, cơ thể sẽ sản sinh ra các gốc tự do – những phân tử “cướp” electron từ các tế bào khỏe mạnh, gây mất ổn định và tổn thương telomere. Tình trạng này kéo dài có thể dẫn đến hội chứng tập luyện quá sức, gây ra nhiều vấn đề như rối loạn giấc ngủ, suy giảm hệ miễn dịch, tâm trạng thất thường, và thậm chí là tăng nguy cơ mắc bệnh.

Do đó, lựa chọn chế độ tập luyện phù hợp với thể trạng và sức khỏe của cậu thân là vô cùng quan trọng. Hãy lắng nghe cơ thể, nghỉ ngơi đầy đủ, và kết hợp tập luyện với chế độ dinh dưỡng lành mạnh để đạt hiệu quả tốt nhất. Đừng quên rằng, mục tiêu của chúng ta là tăng cường sức khỏe một cách bền vững, bảo vệ telomere và kéo dài tuổi thọ.

2. Nâng cao chất lượng giấc ngủ

Giấc ngủ kém chất lượng có thể khiến telomere bị rút ngắn, đẩy nhanh quá trình lão hóa. Lý do là khi ngủ, cơ thể chúng ta bước vào chế độ “bảo trì”, các tế bào được nghỉ ngơi và tự sửa chữa những hư hại, bao gồm cả việc sửa chữa DNA. Nếu giấc ngủ bị gián đoạn, quá trình phục hồi này sẽ không diễn ra hiệu quả, khiến tế bào hoạt động kém hơn và dễ bị tổn thương.

Đặc biệt, giấc ngủ sâu còn đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa hormone, kiểm soát cảm giác thèm ăn. Thiếu ngủ khiến nồng độ cortisol và insulin tăng cao, khiến cậu dễ thèm ăn đồ ngọt, tăng cân và có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.

Ngược lại, ngủ đủ giấc và sâu giấc (ít nhất 7 tiếng mỗi đêm) giúp cơ thể cân bằng nội tiết tố, tăng cường hệ miễn dịch, và quan trọng nhất là bảo vệ telomere, kéo dài tuổi thọ.

Một nghiên cứu năm 2012 tại Whitehall đã cho thấy những người đàn ông ngủ ít hơn 5 tiếng mỗi đêm có telomere ngắn hơn so với những người ngủ đủ 7 tiếng. Điều này cho thấy rằng mất ngủ kinh niên và thiếu ngủ có thể gây hại cho telomere, khiến cậu dễ cảm thấy đói, mệt mỏi, và dễ xúc động.

Vì vậy, hãy ưu tiên cho giấc ngủ của cậu. Tạo thói quen ngủ nghỉ điều độ, giữ cho phòng ngủ yên tĩnh, thoáng mát, và tránh sử dụng các thiết bị điện tử trước khi đi ngủ.

Một giấc ngủ ngon không chỉ giúp cậu cảm thấy sảng khoái, tràn đầy năng lượng mà còn là bí quyết để bảo vệ telomere và kéo dài tuổi thọ.

3. Nâng cao sức khỏe chuyển hóa

Nhiều người cho rằng chỉ cần kiểm soát cân nặng là đủ để khỏe mạnh. Tuy nhiên, sức khỏe chuyển hóa mới là yếu tố quan trọng hơn cả, ảnh hưởng trực tiếp đến tuổi thọ và sức khỏe của telomere.

Vài cân thừa không phải là vấn đề lớn nếu cậu không bị béo phì và duy trì một lối sống lành mạnh. Nhưng sức khỏe chuyển hóa kém mới thực sự là mối đe dọa, bởi nó là nguyên nhân gốc rễ của nhiều bệnh mãn tính nguy hiểm.

…VẬY SỨC KHỎE CHUYỂN HÓA LÀ GÌ?

Sức khỏe chuyển hóa là một thuật ngữ dùng để chỉ khả năng của cơ thể cậu trong việc xử lý các chất dinh dưỡng và năng lượng. Nó bao gồm nhiều yếu tố liên quan đến cách cơ thể cậu điều chỉnh lượng đường trong máu, cholesterol và huyết áp. Khi các chỉ số này vượt quá ngưỡng cho phép, cậu sẽ có nguy cơ cao mắc các bệnh tim mạch, ung thư, và tiểu đường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đặc biệt là telomere.

Mỡ bụng và kháng insulin là hai dấu hiệu điển hình của sức khỏe chuyển hóa kém, bất kể cân nặng của cậu là bao nhiêu.

Mỡ bụng – đặc biệt là mỡ nội tạng – là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh tiểu đường, căn bệnh đang ảnh hưởng đến gần 9% dân số thế giới. Những người có nhiều mỡ bụng thường có telomere ngắn hơn và dễ bị kháng insulin – tình trạng tế bào không đáp ứng với insulin, dẫn đến tăng đường huyết.

Chế độ ăn uống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe chuyển hóa. Thực phẩm giàu đường và tinh bột làm tăng tiết insulin, gây viêm nhiễm và tổn thương tế bào. Ngược lại, chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa – có nhiều trong trái cây, rau củ, các loại hạt, ngũ cốc nguyên hạt, trà xanh – giúp giảm stress oxy hóa và bảo vệ telomere.

DO VẬY, cậu hãy ưu tiên các loại thực phẩm ít đường, ít dầu mỡ, nhiều rau củ không chứa tinh bột để cải thiện sức khỏe chuyển hóa. Bổ sung thêm các loại trái cây giàu chất chống oxy hóa như việt quất, cải xoăn, bông cải xanh, và các loại thực phẩm giàu omega-3 như cá béo, hạt lanh cũng giúp giảm viêm nhiễm, bảo vệ telomere và tăng cường sức khỏe tổng thể.

4. Lựa chọn môi trường sống khỏe mạnh

…HY VỌNG RẰNG

Đọc đến dây, cậu đã hiểu rõ hơn về hiệu ứng telomere và chọn lọc được cho bản thân những biện pháp hiệu quả để chăm sóc sức khỏe sống trẻ hơn, khỏe mạnh hơn và dài lâu hơn. Nhớ rằng chỉ cần thay đổi nho nhỏ thôi, từ cách chúng ta sống (tập thể dục, ăn uống lành mạnh đến chăm sóc tinh thần), chúng ta đã có thể giữ cho telomere của mình khỏe mạnh hơn. Nếu mà cậu cảm thấy nội dung này hữu ích, đừng quên bấm like và chia sẻ với mọi người để lan tỏa những kiến thức quý giá này nhé!

Cũng đừng quên follow fanpage của Halee để có thêm nhiều kiến thức sức khỏe hữu ích khác. Chúc các cậu luôn hạnh phúc và mạnh khỏe!