Gần đây, một số chuỗi nhà hàng quốc tế đã tuyên bố chuyển từ sử dụng dầu hạt sang bơ và mỡ động vật để chế biến món ăn như một cách để đáp ứng xu hướng dinh dưỡng mới. Nhưng…điều này trái ngược với khuyến nghị sức khỏe truyền thống tại Việt Nam và trên thế giới, vốn khuyên nên hạn chế chất béo bão hòa (như bơ và mỡ động vật) và ưu tiên chất béo không bão hòa (có trong dầu thực vật và hạt). Vậy, điều gì đang xảy ra và dầu hạt thực sự có vấn đề gì?
Dầu hạt là gì?
Dầu hạt được chiết xuất từ hạt của nhiều loại cây trồng, như đậu nành, cải canola, ngô, hướng dương, hạt bông, hạt nho, hoặc cám gạo. Có thể nói, hầu hết các loại dầu thực vật thông thường mà chúng ta sử dụng hàng ngày đều thuộc nhóm dầu hạt.
Ngược lại, các loại dầu như ô liu, dừa, cọ, hoặc bơ lại được chiết xuất từ quả của cây chứ không phải từ hạt.
Điểm đặc trưng của dầu hạt là chúng chứa nhiều chất béo không bão hòa. Loại chất béo này thường ở dạng lỏng trong nhiệt độ phòng. Cậu cũng có thể tìm thấy chất béo không bão hòa trong các thực phẩm khác như cá, bơ, các loại hạt (nuts), và hạt (seeds).
Chất béo không bão hòa khác biệt hoàn toàn với chất béo bão hòa. Chất béo bão hòa thường có dạng rắn ở nhiệt độ phòng và được tìm thấy nhiều trong các sản phẩm động vật như thịt, sữa, hoặc một số loại dầu nhiệt đới như dầu dừa và dầu cọ.
Dầu hạt có tốt không?
Câu trả lời ngắn gọn là: Có, nếu được sử dụng đúng cách trong chế độ ăn uống lành mạnh.
Dầu hạt chứa nhiều chất béo không bão hòa đa (PUFA), rất quan trọng trong việc duy trì sức khỏe tim mạch, hỗ trợ chức năng tế bào, tăng cường trao đổi chất, củng cố hệ miễn dịch và bảo vệ sức khỏe não bộ. Đặc biệt, dầu hạt cung cấp axit linoleic – một loại omega-6 thiết yếu mà cơ thể không tự tổng hợp được, do đó cần bổ sung qua thực phẩm.
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng chất béo không bão hòa mang lại lợi ích sức khỏe khi được sử dụng thay cho chất béo bão hòa. Chúng giúp giảm mức cholesterol LDL (“xấu”) và triglyceride trong máu, từ đó hỗ trợ sức khỏe tim mạch. Một số bằng chứng nổi bật bao gồm:
Theo Hiệp hội Tim mạch Mỹ, việc thay thế chất béo bão hòa bằng dầu thực vật giàu PUFA có thể giảm nguy cơ mắc bệnh tim đến 30%, hiệu quả tương đương với thuốc statin.
Một nghiên cứu trên hơn 400.000 người cho thấy việc tiêu thụ chất béo từ thực vật giúp giảm 15-30% nguy cơ tử vong do bệnh tim.
Một nghiên cứu kéo dài 33 năm với 220.000 người tham gia chỉ ra rằng thay thế một muỗng canh bơ bằng dầu thực vật có thể giảm 17% nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân, bao gồm cả ung thư.
Tuy nhiên, gần đây, một số nghiên cứu mới đang xem xét lại vai trò của chất béo bão hòa, đặc biệt trong các thực phẩm tự nhiên như sữa, thịt chưa qua chế biến hoặc sô-cô-la đen, cho thấy chúng không hẳn có hại như quan niệm trước đây.
Dù vậy, điều này không đồng nghĩa với việc dầu hạt gây hại. Cả chất béo không bão hòa và bão hòa đều có thể là một phần của chế độ ăn uống lành mạnh, miễn là được sử dụng hợp lý và cân bằng.
Tranh cãi dinh dưỡng về dầu hạt? Tại sao nó bị chỉ trích và thay thế?
Một số ý kiến cho rằng dầu hạt là “độc hại” và là nguyên nhân gây ra các bệnh mãn tính. Dưới đây là những lý do chính dẫn đến tranh cãi này và giải thích dễ hiểu.
1. Liên quan không có nghĩa là nguyên nhân
Đúng là tiêu thụ dầu hạt tăng lên cùng với tỷ lệ béo phì ở nhiều nước. Tuy nhiên, cả chất béo bão hòa và không bão hòa đều có trong các thực phẩm siêu chế biến (như đồ ăn nhanh, bánh kẹo), vốn chiếm một phần lớn trong chế độ ăn hiện đại.
Vậy, liệu dầu hạt có thực sự là thủ phạm, hay vấn đề nằm ở thói quen ăn nhiều thực phẩm siêu chế biến? Các bệnh mãn tính như béo phì hay bệnh tim rất phức tạp, không thể chỉ đổ lỗi cho một thành phần duy nhất như dầu hạt.
2. Omega-6, viêm và sự cân bằng trong chế độ ăn
Dầu hạt chứa axit linoleic, một loại chất béo omega-6, có thể chuyển hóa thành axit arachidonic – một chất liên quan đến phản ứng viêm trong cơ thể. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy axit linoleic từ thực phẩm không làm tăng đáng kể tình trạng viêm, thậm chí một số nghiên cứu còn gợi ý rằng nó có thể giúp giảm viêm. Quan trọng hơn, phần lớn axit arachidonic trong cơ thể chúng ta đến từ các thực phẩm động vật như thịt gà, trứng, và thịt bò, chứ không chủ yếu từ dầu hạt.
Một vấn đề cần lưu ý là sự mất cân bằng giữa omega-6 và omega-3. Hiện nay, chúng ta thường tiêu thụ quá nhiều omega-6 nhưng lại thiếu omega-3, loại chất béo có nhiều trong cá béo (như cá hồi, cá thu), quả óc chó, và hạt lanh.
Sự mất cân bằng này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, nhưng các nhà khoa học vẫn đang tranh luận về mức độ nghiêm trọng của nó. Thay vì loại bỏ hoàn toàn omega-6, cách tốt nhất là bổ sung thêm các thực phẩm giàu omega-3 để đạt được sự cân bằng dinh dưỡng.
Cậu có thể tham khảo bổ sung Omega 3 bằng sản phẩm Dầu Cá Cao Cấp Omega-3 Fish Oil Sports Research 150 viên TẠI ĐÂY
3. Quy trình sản xuất dầu hạt và câu chuyện về hexane
Để chiết xuất dầu từ hạt, các nhà sản xuất thường sử dụng một chất gọi là hexane để tách dầu ra khỏi hạt một cách hiệu quả. Một lượng rất nhỏ hexane có thể còn sót lại trong dầu, nhưng mức này cực kỳ thấp, ít hơn nhiều so với lượng hóa chất chúng ta tiếp xúc từ ô nhiễm không khí hàng ngày.
Quá trình tinh chế dầu, bao gồm các bước như tẩy trắng và khử mùi, tuy làm mất đi một số chất dinh dưỡng nhưng giúp dầu bền hơn khi nấu ở nhiệt độ cao và có thời hạn sử dụng lâu hơn. Nếu bạn muốn một lựa chọn ít qua xử lý hơn, dầu ép lạnh là một gợi ý, nhưng loại này thường có giá cao hơn và dễ hỏng nếu không được bảo quản đúng cách.
4. Những bằng chứng gây tranh cãi
Khoa học không ngừng phát triển, và việc đặt câu hỏi về các quan điểm cũ là điều cần thiết để tiến bộ. Tuy nhiên, không phải mọi nghiên cứu đều đáng tin cậy như nhau. Chẳng hạn, một nghiên cứu từ những năm 1960 cho thấy dầu thực vật có thể làm giảm cholesterol LDL (“xấu”), nhưng không mang lại lợi ích rõ rệt cho sức khỏe tổng thể. Tuy nhiên, nghiên cứu này có nhiều hạn chế, như số lượng người tham gia bỏ cuộc cao và dữ liệu thu thập không đầy đủ, khiến kết quả khó thuyết phục.
Gần đây, một nghiên cứu khác liên kết axit arachidonic với tình trạng viêm trong ung thư đại tràng. Nhưng nghiên cứu này không cung cấp thông tin về chế độ ăn uống của người tham gia và không chứng minh được mối quan hệ nhân quả. Những nghiên cứu như thế chỉ là một mảnh ghép nhỏ, không đủ sức để lật đổ hàng thập kỷ bằng chứng khoa học đã khẳng định lợi ích của dầu thực vật khi sử dụng hợp lý.
5. Thị trường sức khỏe và lợi nhuận từ nỗi sợ dầu hạt
Ngành công nghiệp sức khỏe, với giá trị khổng lồ vượt hơn 1 nghìn tỷ USD, đang tận dụng nỗi lo lắng của người tiêu dùng về dầu hạt để thúc đẩy lợi nhuận.
Nhiều influencer và chuyên gia trên mạng xã hội liên tục chỉ trích dầu hạt, gọi chúng là “độc hại” hoặc không tốt cho sức khỏe, đồng thời khuyến khích sử dụng các sản phẩm thay thế. Những sản phẩm này bao gồm thực phẩm bổ sung omega-3, chất chống oxy hóa, hoặc các loại dầu được quảng bá là “cao cấp” và “tự nhiên” như dầu ô liu, dầu bơ, hay thậm chí mỡ động vật như mỡ bò, mỡ lợn.
Những chiến dịch này không chỉ làm tăng sự nghi ngờ về dầu hạt mà còn thúc đẩy doanh số bán các sản phẩm thay thế, mang lại lợi ích tài chính đáng kể cho những người quảng bá.
Kết luận
Tranh cãi về dầu hạt cho thấy vấn đề lớn hơn trong cách chúng ta nói về dinh dưỡng. Chúng ta thường tập trung vào một thành phần cụ thể – như dầu hạt, gluten, hay chất béo – mà bỏ qua bức tranh tổng thể về chất lượng chế độ ăn.
Theo các chương trình “Food is medicine” được phát triển bởi Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ (HHS) cho rằng: “Thay vì chạy theo các chế độ ăn kiêng hay tư tưởng cụ thể, chúng ta cần tiếp cận một cách toàn diện, giúp mọi người hiểu và tận dụng đúng thực phẩm bổ dưỡng để phòng ngừa và quản lý các bệnh liên quan đến chế độ ăn.”
Từ góc độ y tế, việc cải thiện chất lượng chế độ ăn uống là ưu tiên hàng đầu để nâng cao sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, việc loại bỏ dầu hạt không phải là vấn đề cấp bách nhất, chúng không phải là thần dược nhưng cũng không phải là chất độc như một số ý kiến đưa ra. Điều quan trọng là xây dựng một chế độ ăn uống đa dạng, giàu dinh dưỡng, và ưu tiên các thực phẩm tự nhiên, ít qua chế biến.
——————-
Nguồn: Dựa trên bài viết từ Your Local Epidemiologist Tác giả: YLE và Megan
